Góc nhìn khu vực: khi Đông Nam Á trở thành trục xoay của một trật tự thế giới mới

Trong một buổi sáng mùa khô ở Phnom Penh, một quan chức trẻ của Campuchia thì thầm với người đồng cấp Việt Nam sau hậu trường một hội nghị khu vực: “Họ cứ nghĩ chúng ta không có lựa chọn. Nhưng chính vì chúng ta nhỏ, nên chúng ta có thể chọn nhiều hơn họ tưởng.” Câu nói ấy, vang vọng từ hành lang ngoại giao Đông Nam Á, tóm gọn được bản chất của thời đại: sự chuyển động âm thầm nhưng quyết liệt từ những quốc gia “giữa hai làn đạn.”

Góc nhìn khu vực không còn là một đặc quyền của giới nghiên cứu quốc tế hay các “đại” cường quốc – mà trở thành nhu cầu sống còn của những ai muốn hiểu thời cuộc, phản ứng kịp, và nếu đủ sắc sảo, còn có thể xoay chuyển nó.

Key Takeaways

• Trật tự khu vực mới đang định hình lại không gian hành xử chiến lược của các quốc gia Đông Nam Á, dưới sức ép đan xen từ Mỹ, Trung, công nghệ và biến động chuỗi cung ứng.
• Việt Nam và ASEAN không còn là “kẻ quan sát,” mà đang từng bước trở thành điểm tựa cho chiến lược tái cân bằng trong khu vực.
• Chuyên mục Góc Nhìn Khu Vực của VietFuturus cam kết một lối viết trung lập, sắc sảo và gắn kết với bối cảnh văn hóa – lịch sử bản địa.
• Phân tích của chúng tôi sẽ không tuyên truyền, không chạy theo dòng thời sự nóng, mà đào sâu những xu hướng trầm mặc nhưng quyết định.
• Đây là lời mời đến các cây bút và nhà quan sát đang sống trong chính dòng chảy này – từ Hà Nội, Manila đến Jakarta – cùng xây dựng một mạng lưới tri thức từ Đông Nam Á vươn ra thế giới.

I. Vì sao cần một “góc nhìn khu vực” trong thời đại hiện nay?

Trớ trêu thay, chính khi thế giới nói về “toàn cầu hoá,” thì các vùng địa lý lại quan trọng hơn bao giờ hết.

Khi một tàu dân sự Philippines bị tàu hải cảnh Trung Quốc ép sát tại bãi Cỏ Mây, cả khu vực không chỉ chứng kiến một vụ va chạm – mà còn thấy rõ một bài kiểm tra giới hạn. Một cú va chạm ở Biển Đông có thể kéo theo phản ứng từ Tokyo, điều chỉnh phòng thủ từ Canberra, hay một tweet chiến lược từ Washington. Và chỉ trong vòng 48 tiếng, từ một vùng nước tưởng như xa lạ, chúng ta chứng kiến cả hệ thần kinh chiến lược của khu vực bị kích hoạt.

“Góc nhìn khu vực” không còn là sự xa xỉ của giới chính trị hay học thuật, mà là một cặp kính cần đeo để hiểu mọi chuyện đang diễn ra quanh ta – từ giá xăng, tỷ giá đồng nội tệ, đến dòng người chuyển dịch khỏi các đặc khu sản xuất. Bản đồ địa chính trị giờ không chỉ là trò chơi của các “đại” cường quốc – mà là những bản nháp không ngừng được viết lại bởi các quốc gia “trung vị”: không lớn để áp đặt, cũng không nhỏ để bị lãng quên.

Trong thời đại mà AI có thể viết diễn văn ngoại giao, nhưng không thể thay thế trực giác chính trị, việc hình thành một góc nhìn khu vực độc lập – đến từ chính Đông Nam Á, hiểu văn hóa bản địa, lịch sử va đập, và tư duy hệ thống – là điều thiết yếu.

Bởi nếu không tự kể được câu chuyện của mình, người khác sẽ kể thay – theo giọng của họ.

II. Bối cảnh khu vực: Khi trật tự cũ không còn và trật tự mới chưa định hình

Trong hơn bảy thập niên kể từ sau Thế chiến II, trật tự quốc tế được kiến tạo xoay quanh quyền lực của Mỹ và các định chế phương Tây. Nhưng ngay trong thập kỷ hiện tại, các tầng địa chiến lược ở Đông Nam Á và châu Á – Thái Bình Dương đang rung chuyển dữ dội – không phải do một cuộc chiến toàn diện, mà bởi những va đập liên tục giữa kinh tế, công nghệ và an ninh.

Những dòng chảy lớn đang định hình trật tự khu vực mới:

• Cạnh tranh Mỹ – Trung: Từ thương mại, AI đến chuỗi cung ứng và kiểm soát công nghệ chiến lược.
• Biển Đông & vấn đề chủ quyền: Biểu tượng rõ nhất của một vùng xám – nơi không có chiến tranh nhưng luôn có nguy cơ.
• Dịch chuyển chuỗi cung ứng hậu đại dịch: Việt Nam, Indonesia, Ấn Độ nổi lên như điểm đệm giữa Trung Quốc và phương Tây.
• AI và An ninh số: Cuộc đua kiểm soát dữ liệu, hạ tầng số, và “chủ quyền công nghệ” trở thành tiêu điểm mới.
• Khủng hoảng niềm tin đa phương: Các cơ chế ASEAN, EAS hay RCEP đang phải thích nghi với thực tế chia rẽ ngày càng sâu sắc.

Trong bối cảnh ấy, không quốc gia nào còn có thể đứng ngoài hoặc tự mãn với vị thế trung lập truyền thống. Mỗi quyết định về hiệp định thương mại, hợp tác quân sự hay đầu tư công nghệ đều bị soi chiếu qua lăng kính: “Bạn đứng về phía ai?”

III. Việt Nam và ASEAN: Giữa xoáy trục của địa chính trị Đông Nam Á

Nếu Đông Nam Á là bàn cờ trung tâm của thế kỷ XXI, thì Việt Nam là một trong những quân cờ có khả năng thay đổi thế trận – lặng lẽ nhưng bền bỉ.

Trên bản đồ địa chính trị Đông Nam Á, Việt Nam giữ một vị trí độc nhất: đường bờ biển kéo dài theo Biển Đông – tuyến hàng hải sống còn toàn cầu; giáp Trung Quốc về địa lý – nhưng không đồng hành về chiến lược; là thành viên của ASEAN – nhưng cũng ngày càng chủ động trong các cơ chế mở rộng như CPTPP, RCEP, hay quan hệ đối tác chiến lược với EU, Ấn Độ, Hàn Quốc, Nhật Bản.

Vai trò của ASEAN, trong khi đó, đang chuyển biến từ một khối “đồng thuận mềm” thành một tổ hợp phức hợp của các lợi ích đa phương – nơi mỗi nước vừa tìm cách gìn giữ trung lập, vừa linh hoạt kết nối để giữ thế cân bằng trong một môi trường ngày càng bị phân cực.

Tại thời điểm này, Việt Nam không thể chỉ “thích nghi” – mà phải biết định hình, bằng cách:

• Tận dụng vị thế “trục xoay giữa các trục xoay” để mở rộng không gian chiến lược;
• Chủ động đề xuất các chuẩn mực khu vực mới về dữ liệu, an ninh số, AI và thương mại công bằng;
• Đầu tư cho năng lực phân tích chiến lược và ngoại giao đa tầng – từ cộng đồng học thuật đến mạng lưới lãnh đạo trẻ.

Góc nhìn khu vực, khi xuất phát từ Việt Nam, có thể chính là cặp mắt thứ ba – soi rọi cả các trục quyền lực lớn lẫn những khe rãnh âm thầm đang mở ra các cơ hội chưa từng có cho quốc gia và khu vực.

IV. Chiến lược tiếp cận của VietFuturus: Vì sao cần có một chuyên mục riêng?

Hãy thành thật: phần lớn các báo cáo khu vực hiện nay – dù đến từ Washington, Bắc Kinh, Tokyo hay Brussels – đều nhìn Đông Nam Á như một đối tượng. Là nơi cần ổn định. Là mắt xích trong chuỗi cung ứng. Là “chiến trường mềm” cho cạnh tranh siêu cường. Nhưng hiếm khi nào, Đông Nam Á được nhìn như một chủ thể tư duy, có khả năng phân tích, định hình và phát biểu về chính mình.

VietFuturus ra đời để phá vỡ vòng lặp đó.

Chúng tôi tạo ra chuyên mục Góc Nhìn Khu Vực không chỉ để phân tích xu hướng – mà để tạo lập một không gian trí tuệ bản địa, từ Việt Nam và các quốc gia lân cận, nơi tư duy hệ thống, lịch sử va đập, và sự cảm nhận văn hóa bản địa cùng hội tụ thành những lát cắt chiến lược mới mẻ.

Ba điểm khác biệt trong cách chúng tôi tiếp cận:

1. Không tuyên truyền – không cổ vũ phe phái: Phân tích từ logic hệ thống, không bị chi phối bởi áp lực chính trị, quyền lực tài trợ hay tâm lý đám đông.
2. Đặt Đông Nam Á vào vị trí trung tâm – không bên lề: Chúng tôi không xem Việt Nam là “phản ứng” của thế giới, mà là nút xoay chủ động trong nhiều chiều tương tác.
3. Kết hợp chiều sâu phân tích và khả năng kể chuyện: Dữ liệu là cần thiết, nhưng không đủ. Chúng tôi tin vào sức mạnh của ngôn từ – để biến báo cáo thành hiểu biết sống động, gần gũi nhưng không đơn giản.

Góc Nhìn Khu Vực không cạnh tranh với các think tank quốc tế – chúng tôi bổ sung điều họ thiếu: một sự lắng nghe từ bên trong vùng đất này. Một năng lực nhìn thế giới qua đôi mắt từng trải của những quốc gia vừa trải qua chiến tranh, nghèo đói, và nay đang bước lên sân khấu chiến lược mới.

V. Phương pháp luận & giá trị cốt lõi: Không chỉ nhìn, mà phải thấy

Trong một khu vực mà sự thay đổi có thể đến từ một cuộc bầu cử ở Jakarta, một cuộc đụng độ ở Biển Đông, hay một đạo luật về dữ liệu ở Hà Nội – việc phân tích chiến lược không thể chỉ dựa vào logic cứng. Nó đòi hỏi một phương pháp mềm mại mà sắc sảo, vừa đủ khoảng cách để không thiên lệch, vừa đủ gần gũi để không hời hợt.

Chúng tôi xây dựng “góc nhìn khu vực” dựa trên 5 trụ cột:

1. Tư duy hệ thống: Không tách biệt kinh tế khỏi an ninh, văn hoá khỏi chính trị. Mọi yếu tố đều có mối liên hệ, đôi khi phi tuyến tính và ngầm ẩn.
2. Lịch sử là bối cảnh, không phải cái cớ: Mỗi phân tích đều gắn liền với quá khứ va đập của khu vực, nhưng không sa lầy trong hoài cổ.
3. Trung lập tích cực: Không đứng về phe nào, nhưng luôn đứng về phía sự thật có kiểm chứng. Tránh ngôn ngữ tuyên truyền, kể cả trong hình thức tinh vi nhất.
4. Ngôn ngữ của kiến tạo: Phân tích không chỉ để “hiểu,” mà còn để hành động – từ cá nhân nghiên cứu đến người làm chính sách.
5. Chất “con người” trong tư duy chiến lược: Một bài viết không thể chỉ là số liệu, mà phải vang lên cảm xúc: cái run tay của một nhà đàm phán, cái nhìn lo lắng của công nhân trước một nhà máy đóng cửa, hay sự trăn trở âm thầm trong hành lang chính phủ.

Chúng tôi không làm “bản tin chiến lược.” Chúng tôi viết những bản đồ ngầm của khu vực – nơi người đọc không chỉ thấy các quốc gia, mà còn thấy các lực đẩy, các vết nứt và những khả thể đang dần hình thành.

VI. Gọi tên người đang nhìn thấy

Thời đại chúng ta đang sống – không phải là thời đại của sự chắc chắn, mà là thời đại của những ngả rẽ. Những gì đang diễn ra trong khu vực không còn nằm gọn trong các bản tin hay phòng họp kín. Chúng xảy ra trong dòng vốn dịch chuyển khỏi Bắc Kinh, trong nỗi lo mất việc ở Penang, trong chiến dịch truyền thông tinh vi nhắm vào cử tri trẻ ở Manila, hay cả trong sự trầm mặc khó hiểu của một quốc gia không ra tuyên bố.

Góc nhìn khu vực mà VietFuturus xây dựng là một công trình tập thể – không thuộc về một tổ chức, một chuyên gia, hay một chính phủ. Nó thuộc về những ai đủ kiên nhẫn để quan sát, đủ tỉnh táo để phân tích, và đủ can đảm để đặt câu hỏi khác với phần còn lại.

Trong 12 tuần tới, chúng tôi sẽ lần lượt xuất bản các chuỗi bài viết:

• “Đảo Nhỏ – Vị Thế Lớn”: Khám phá vai trò chiến lược mới của Timor Leste, Brunei và các quốc đảo Thái Bình Dương.
• “Chuỗi Cung Ứng & Chủ Quyền Công Nghệ”: Việt Nam, Malaysia và cuộc đua trở thành mắt xích không thể thay thế.
• “AI, An ninh số và Trật tự khu vực mới”: Khi dữ liệu trở thành lãnh thổ mới để bảo vệ.
• “Đông Nam Á nhìn về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”: Chiến lược mềm trong liên minh cứng.

Và hơn thế nữa – chúng tôi đang tìm những người như bạn.

Những người đang sống trong vùng trũng thông tin, nhưng lại có cặp mắt quan sát của chiến lược gia.

Những người không hài lòng với cách thế giới đang kể về khu vực này – và muốn kể lại, từ bên trong.

🌏 Nếu bạn đang nhìn thấy điều gì đó từ khu vực của mình mà thế giới chưa thấy, hãy gửi cho chúng tôi.
Chúng tôi tin rằng một góc nhìn đúng lúc, có thể xoay chuyển cả dòng chảy chính trị.